روز 25 آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام «روز پژوهش» نامگذاری شد، تا از این طریق توجه ویژه ای به امر تحقیق و پژوهش در کشور شده و در کنار آن از محققان و پژوهشگران برتر تجلیل و تقدیر به عمل آید و دستاوردهای پژوهشی سال به اطلاع همگان رسیده و طرح های پژوهشی جدیدی در کشور آغاز گردد.این روز گرامی را به همه محققان و پژوهشگران کشور تبریک عرض می کنم.

پژوهش از ضرورت های زندگی بشری است و بی تردید تمام پیشرفت های معنوی، علمی و مادی انسان ها بر گرفته از تفکّر، تعمّق، تحقیق و پژوهش می باشد که یا به صورت انفرادی و یا به صورت گروهی انجام می گیرد و اصولاً تمدن بشری مدیون پژوهش های علمی و کاربردی پژوهشگران است.

غیر از انبیای الهی و امامان معصوم و سایر اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام)  که از علم غیب و علم حضوری بهره مندند و اطلاعات و آگاهی های لدنّی دارند، بقیه انسان ها برای هر نوع ابداع، اختراع، توسعه و نوآوری نیاز به پژوهش دارند. در واقع پژوهش ، مقدمۀ واجب هر امری محسوب می گردد.

معمولاً کاری که بدون تفکر و تحقیق انجام گیرد، یا اصلاً منتج به نتیجه ای نمی گردد و یا اگر نتیجه ای هم داشته باشد، پایدار و استوار نخواهد بود و به زودی ابتر و زایل می گردد.

به همین جهت امیر مؤمنان امام علی  (علیه السلام) در حدیثی کوتاه فرمود:

«لا عمل کالتّحقیق؛ هیچ کاری مانند پژوهش نیست».¹

به این نکته باید توجه داشت که پژوهش، کارها را شفاف و اطراف و جوانب آن ها را برای انسان معلوم و مشخص و ادامه و انجام آن را ممکن و میسور می سازد و فواید و نتایجی را برای پژوهشگر و سایرین در پی خواهد داشت.

اصولا در یک نظام سیاسی برگرفته از دین، همانند نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، امر پژوهش از لوازم ضروری پیشرفت علمی، فرهنگی و اعتقادی به شمار می آید. به همین جهت دو نهاد متولی امر پژوهش در کشور ، یعنی حوزه و دانشگاه وظیفه سنگینی در این مقوله بر عهده دارند و لازم است نسبت به سایر نهادهای فرهنگی کشور در امر پژوهش کوشا ، پیشگام و پیشتاز باشند.

امر پژوهش در دانشگاه را به دانشگاهیان وا می گذارم ولی به عنوان یک طلبه دست اندرکار پژوهش در یکی از مراکز پژوهشی حوزه علمیه قم معتقدم که گرچه تحصیل و تدریس منابع آموزشی، به ویژه بخش منقول، اساس آموزش و تربیت طلاب و روحانیان حوزه های علمیه را تشکیل می دهد و باید با همت و دقت کامل ادامه و استمرار یابد ولیکن در کنار آن نباید از امر پژوهش و تحقیق غافل ماند و این مقوله را نیز در کنار دروس حوزه باید از وظایف اصلی طلاب به حساب آورد.به عبارت دیگر لازم است تحصیل علم از راه تدریس و تدرس همراه با تحقیق و پژوهش باشد و از ابتدا محصلان حوزه را آموزش داد که با پژوهش و تحقیق کار خویش را ادامه داده و بر معارف دینی و علمی خود بیفزایند. همان گونه که امام مسلمانان ، حضرت امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع) فرمود:

«علیکم بالدّرایات، لا بالرّوایات» ؛

بر شما باد فهمیدن و تدبّر کردن،

نه صرف نقل کردن.²

بدین جهت باید تمام حوزه های علمیه را به سمت و سوی پژوهش سوق داد و پژوهش را در حوزه ها نهادینه کرد.

البته جای بسی خوشحالی و خرسندی دارد که حوزه های علمیه شیعه علاوه بر پژوهش های انفرادی و یا جمعی مهمی که از قرون گذشته تا کنون در بین علما و مجتهدان حوزه استمرار داشته و دستاورهای عظیمی از سوی آنان ارائه گردیده ، در این اواخر نیز پژوهش های گروهی جدیدی به راه انداخته و مراکز متعددی در امر پژوهش گروهی فعال گردیده و دستاوردهای در خور تحسینی عرضه کرده اند.

1.غرر الحکم و درر الکلم، حدیث 10483.

2.میزان الحکمة، حدیث 3355 .

سید تقی واردی

پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی