کتاب عنصري است که بوسیله قلم بوجود می آید، قلمی را که اگر در دست انسان مثبت باشد خدا به آن سوگند می خورد:«ن وَاْلقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ»؛ ن ، سوگند به قلم وآنچه می نویسند.¹

خداوند تبارك و تعالی انبیاء و ائمه علیهم السلام را نسبت به سایر بشر در مقامی بالاتر و والاتر قرار داده است و پس از ایشان اصناف مردم به حسب فعالیتها و خدماتشان هر کدام داراي ارزشی می باشد.البته تمامی مردم در پیشگاه عدل الهی ابتداً مساوي می باشند ولکن اعمال و رفتار آنها ارزش می بخشد در بین اصحاب صناعات و دسته هاي مختلف مردم، عالمان صاحبان کتاب داراي ارزشی ویژه می باشند. لذا مقام آنان پس از انبیاي الهی و ائمه: بالاترین جایگاه است چرا که انسانها به واسطه علوم و تألیفات آنان امورشان را تنظیم و روحیات و ملکات اخلاقیشان را تکمیل می نمایند. به واسطه اندیشه هاي آنان و تألیفات آنان شهرها آباد می گردد و انسانها از گمراهی نجات پیدا می کنند و تمام صنوف مردم محتاج صاحبان اندیشه و تألیف کتاب و نشر علم توسط آنان می باشند.

انواع کتابها

اشاره شد که در فرهنگ دینی ما توصیه زیادي به ثبت و نگارش مطلق علم شده است امّا آیا این دلیلی است بر اینکه هر کتابی خواندنی است؟ و یا ارزش صرف وقت جهت مطالعه آن را دارد؟ به طور کلی کتاب بر 2 قسم است:

کتب حاوي مطالب منفی

برخی از کتب و نوشته ها حاوي مطالب خیالی و پوچ و بی اساس و باطل می باشد و در جهت تخریب اخلاق و انسانیت تألیف شده است.نگارندگان آن کتب بدون رعایت تقواي الهی و بدون توجه به شئوون بشري با تألیفات و اندیشه هاي خود، بشر را از مسیر حقیقی و درك کمالات و فیوضات جدا کرده و به وادي ضلالت و گمراهی می کشاند.
گمراه کننده نام می برد و خواندن و خرید و فروش و نگهداري آن را حرام « ضالّه » اسلام از این دسته از کتب به عنوان کتب می داند.در این باب فقهاي عظیم الشأن مباحث پربار از لحاظ فقهی مطرح کرده اند، البته تنها در یک صورت و آن هم برايپاسخگویی به اباطیل آنان مطالعه این کتب براي متخصصین بلامانع است.
اگر این گونه مؤلفین از نوشتن این گونه کتابها امتناع می کردند، باطل این مقدار گسترش نمی یافت و بشر تا این حد گمراه نمی شد. چه انسانهایی که در طول تاریخ با شبهه افکنیِ این گونه کتب، از مسیر حق خارج شده اند و کسانی که در نشر و تنظیم این کتب دخالتی دارند در معصیت تمامی
گمراهان که به این وسیله گمراه شده اند شریک می باشند. اینان با این گونه کتب، میدان جولان باطل را گسترده کرده اند و ظلم عظیمی به خود و بشریت نموده اند.

کتب حاوي مطالب مثبت

کتابهایی که جهت رشد انسان در زمینه هاي مختلف فردي و اجتماعی و علوم مختلف تألیف شده است از کتب مثبت و داراي ارزش مطالعه و صرف وقت به شمار می آید چه آن دسته از علومی که مورد نیاز زندگی مادي بشر و چه آن دسته از علوم که مورد نیاز زندگی معنوي بشر است و در جهت رشد انسان و تربیت و تکامل او و ساختن بناي تمدن و شخصیت او می باشد.
این گونه کتابها است که این همه پیرامون آن تعریف و تمجید در منابع اسلامی نقل شده است و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام این گونه کتب را باغهاي علما نامگذاري فرموده است که:«الکتُبُ بَساتینُ العُلَماء»؛کتابها باغهای اندیشمندان است.²

کتب مثبت وسیله اي براي هدایت

کتابهاي مثبت اسلامی عالی ترین مبیّن فرهنگ وحی و زحمات انبیاء و امامان: در همه دوره ها و اعصار بوده و بیشترین ثواب ویژه مؤلفان آن است چون عبادتی بزرگ از طریق هدایت و ارشاد مردم و رساندن آنها به عالی ترین درجات انسانی و انتقال علوم الهی و معنوي به مردمان و حفظ و حراست از کلام گهربار ائمه معصومین علیهم السلام انجام داده اند.³

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در باب هدایت یک انسان به امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:« لاَن یَهدِیَاللَّهُ عَلی یَریْکَ رَجُلًا خَیْرٌ مِمّا طَلَعَتْ عَلیهِ الشَّمْس أو غَرُبَتْ »گر خداوند به دست تو یک نفر را هدایت کندبهتر است از آنچه خورشیدبر آن طلوع یا غروب کند.⁴

 1.سوره قلم،آیه1.

2.غررالحکم،حدیث192.

3.حسین انصاریان، ارزش کتاب و کتابخوانی.

4.مشکات الانوار،701.