عرصه پژوهشی در علوم انسانی از جمله در علوم اسلامی دوگونه است: یا عالم ذهن است یا عالم خارج از ذهن. به این ترتيب پژوهش را از لحاظ این که آیا موضوع و مسئله پژوهش معنای ذهنی است یا پدیده عینی به دو نوع می توان تقسیم کرد: معناشناسی و پدیده شناسی

معنا شناسی

موضوع چنین پژوهشی معنای متن است و در آن رابطه معنا با لفظ ،معنا با معنا و معنل با مصداق بررسی می شود. تلاش هایی مانند ترجمه، تفسیر، تاویل، نقد متن و استنباط از متن از جمله آن است. برخی از مهم ترین اغراظ چنین پژوهشی یا شناسایی متن اصیل(تصحیح) یا کشف معنای مراد متکم از متن( تفسیر) یا استخراج لوازم از معنا(استنتاج) و یا تطبیق متن بر مصادیق خارجی(استنباط) است. معمولا اطلاعات مربو به چنین پژوهشی از اسناد و منابع کتابخانه ای بدست می آید و پردازش در آنها با تکیه به قواعدی است که در علوم دستوری مانند نحو، بلاغت، منطق و مانند آن بیان می وشود.

پدیده شناسی

موضوع این نوع پژوهش پدیده عینی و خارجی است و درآن رابطه دو یا چند پدیده عینی بررسی می شود که آیا تغییر یکی سبب تغییر دیگری می شود(پژوهش علل)؟ آیا اوصاف مشترکی با هم دارند(پژوهش توصفی) و….؟

در علوم جدید پدیده عینی «متغییر» می گویند. آن را از این جهت متغییر گویند که تغییر است و حالت های گوناگونی پیدا می کند. در علوم جدد تلاش می شود، تغییرات پدیده های عینی و روابط میان آنها مطالعه شود.

اطلاعات مربوط به چنین پژوهشی از طریق اسنادو منابع کتابخانه ای به دست می آید و آن زمانی است که خواسته باشیم، پدیده های تاریخی را مورد پژوهش قرار دهیم(پژوهش تاریخی) و هم از طریق بررسی های میدانی حاصل می شود و آن زمانی است که بخواهیم، پدیده های موجود و زمان حاضر را مورد پژوهش قرار دهیم.

روش تحقيق،جعفر نكونام