آشنایی با آسیب های پژوهشی

آسیب های مطرح در زمینه پژوهش در یک دسته بندی کلی را در هفت محور می توان مطرح ساخت. برخی از این موارد به گونه ای در محورهای دیگر نیز قابل طرح است و به تعبییر آسیبهای میان حوزه ای خواهد بود:

پیش زمینه ها و پیش نیازها

آسیب های پژوهشی را که ریشه در اشکالات مرحله پیش نیازها و زمینه های پیشینی پژوهشی دارند، در موارد زیر قابل شمارش است:

الف )نداشتن آگاهی های پیشین

بی تردید پژوهش در هر زمینه علمی نیازمند تحصیلات و مطالعات و کسب آگاهی های کافی در آن زمینه و احیانا زمینه های همسو است. با فقدان این شرط لازم و بایسته ،پژوهش انجام شده موجودی عجیب الخلقه و ناقص الخلقه و نارسا خواهد بود که مخاطبان را آگاه به ورطه خطاهای علمی نیز خواهد افکند.

ب) نداشتن سوال اصلی

از جمله شرایط لازم برای پژوهش دانستن سوال اصلی است که به مثابه تنقیح مناط و تحریر محل انزاع است؛ امری که سوگمندانه در بسیاری از پژوهش ها ومقالات، نامشخص، مبهم و ناپیدا است. به نظر می رسد در بسیاری  از نوشته های از این دست، این ابهام از ناحیه خود نویسنده است که از آغاز نمی داند چه خواهد بگوید و تنها در پی آن است که مطالبی که با موضوع اصلی مقاله ارتبط کلی دارد، سرهم بندی کند. پرواضح است که از چنین مقالاتی، هیچ دستاوردروشنی حاصل نخواهد شد.

ج)عدم اشراف بر حوزه پژوهش

در مقالاتی که نگاشته می شود، چه از نوع تالیف و گردآوری یا از نوع پژوهش واقعی، اشراف و اطلاع پژهشگر بر حوزه معنایی و پژوهش موضوع، پیشینه پژوهش در زمینه آن ، منابع زودیاب و دیریاب، آرا و دیدگاههای کهن و نوپدید…. باید به اندازه ناقص اندیشی، بیراهه روی و آسیب های از این دست می انجامد. چه بسا با آنچه با ژستی فاتحانه عرضه می شود، سخنی باشد که پیش از او کسی یا کسانی گفته و نوشته باشند و چه با بهتر و کامل تر.

د)عدم نیاز سنجی و شناخت کافی از مخاطبان

در موارد بسیاری، نگرش ذهنیت مدارانه نویسنده به جای عینیت گرایی و حضور جامعه مخاطبان و نداشتن نیاز سنجی و زمینه یابی لازم، حاصل دسترنج نویسنده را چنان می سازد که جز تسوید و سیاه سازی اوراق، نامی دیگر نمی توان نهاد؛  هرچند به گمان خود انگیزه ای رسالت محور داشته و سر از درد و دغدغه به پژوهش و نگارش خود دست یازیده است! اما در واقع چنین نیست.

ه) نداشتن طرح نامه یا مهندسی پژوهشی

عدم استفاده از طرح اولیه برای ژوهش، سردرگمی خواننده و احساس تهیدستی وی پس از مطالعه اثر می انجامد. نداشتن سازواره و انسجام منطقی مطالب و محور های محصل این آسیب است چه بسا نوشته ای سرشار از نکته و مطالب علمی است اما به دلیل پراکندگی و نداشتن طرح واره،چیزی افزون بر کشکول نویسی نباشد.

و) کنش پذیری و انفعال در نگره ها و باورها

یک تحقیق و پژوهش محققانه و آزاد و علمی باید از هرگونه جو زدگی ، غرب زدگی، غرب باوری، دگر باوری، دگر اندیشی، و…. به دور باشد تا بتوان نتایج و دست یافته هایی را که در آن  عرضه می کند، حاصل تحقیق و پژوهش نویسنده دانست. پیش فرض ها و داوری های پیشین با پژوهش آزاد سازگاری ندارند. البته این بدان معنا نیست که جایگاه باورهای پیشین و مبادی  و مبانی مشترک نویسنده و خواننده را نادیده انگاریم؛ و گرنه هرگز استدلال و استنتاجی صورت نخواهد بست.

سيد حسين اسحاقي،فنون مقاله نویسی